یکی از مهمترین بخش های تدریس زبان انگلیسی باز خورد یا همان feedback است. در این بخش حساس استاد با در نظر گرفتن جانب های مختلف ایرادات زبان آموزان را گرفته و به روش های مختلف بازخورد میدهد که میتواند نقش بسزایی در پیشرفت و انگیزه ی زبان آموز داشته باشد. مرحله ی اول در انجام فرایند feedback این است که بتوانیم نوع ایرادی که توسط زبان آموز رخ داده را شناسایی بکنیم و در مرحله ی بعد بتوانیم با انتخاب بهترین راه برای برطرف کردن ان اقدام کنیم. اگر انجام این فرایند به درستی صورت نگیرد به تدریج میتواند انگیزه ی زبان آموزان را از بین ببرد یا اینکه، هیچ تاثیری در پیشرفت نداشته باشد از همین رو تاثیر بازخورد در یادگیری و پیشرفت زبان آموزان بسیار مهم است. در ادامه انواع اشتباهات و روش های تصحیح ان ها را بررسی میکنیم.

بازخورد در آموزش زبان(feedback)

به آن دسته از اطلاعاتی که توسط معلم به زبان‌آموز، و با هدف کمک به پیشرفت در یادگیری، تصحیح نکته‌ای خاص و یا تشویق دانش‌آموز صورت می‌پذیرد feedback گفته می‌شود.

نکته‌ی بسیار مهمی که در ابتدا باید در نظر بگیریم این است که برای بازخورد دادن، تمرکز و ارائه بازخورد نباید محدود به اشتباهات شود. بازخورد باید بین خطاها و نکات مثبت تقسیم شود و زبان‌آموزها برای آنچه که صحیح گفته‌اند یا بکار برده‌اند تشویق شوند. همچنین باید بدانیم که ارورها به طور کل Signs of learning هستند یعنی اگر خطایی صورت نگیرد پیشرفت زبانی و یا یادگیری زبانی نیز صورت نمی‌گیرد؛ بنابراین ما به عنوان معلم باید حتماً در نظر داشته باشیم که داشتن خطا، نشانه‌ای از پیشرفت و یادگیری در بچه‌هاست و با بیان این موضوع مانع از دلسرد‌شدن آنها در فرایند یادگیری شویم.

بازخورد(feedback)، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است زیرا دانش‌آموز نیاز دارد از طرف معلم برای فعالیت‌هایش واکنش دریافت کند تا نقش Back seat role را نگیرد و بتواند بهتر عمل کند. البته این مسئله وابستگی زیادی به شخصیت هر دانش‌آموز دارد اما هرگز فیدبک دادن را فراموش نکنید.

گاهی نیاز است که به دانش‌آموزان نقش Driver’s seat بدهیم و بگذاریم خودشان سعی در تصحیح اشتباهاتان داشته باشند که این بسیار مفید و خوب است. اینکار را اینگونه می‌توانید انجام دهید که مثلاً به او زمان بدهید تا فکر کند و اشتباهاتش را بنویسد، برای صحبت‌های هم‌کلاسیش بازخورد بنویسد و یا برگه‌های فعالیت و یا هر چیزی را به آنها بدهید تا خودشان، خودشان یا دوستانشان را تصحیح کنند.

انواع فیدبک:

Content Based Feedback:

بازخوردی که روی محتوای کلی که بچه‌ها تولید می‌کنند به آنها می‌دهیم.

در اینجا تمرکز بر روی FLUENCY هست که باید Offline correction یا Late feedback به این معنی است که با مداخله نکردن و یا قطع نکردن زبان اموز تمرکز  را قطع نکرده و بگذارید صحبتشان تمام شود. خطا را یادداشت کرده و اخر فعالیت به زبان اموز گذارش دهید. هر چقدر دیرتر در صحبت زبان‌آموزان مداخله کنیم و فیدبک بدهیم، از لحاظ communication و تولید زبانی برای آنها مفیدتر است.

Language Based Feedback:

یک فیدبک که روی language یا form می‌دهیم.

تمرکز به روی ACCURACY می‌باشد پس باید Online یا On the spot correction (در لحظه) داشته باشیم.

برای مثال زمانیکه در حال گوش کردن به صحبت بچه‌ها هستیم، می‌توانیم یکی از روش‌های زیر را استفاده کنیم:

• Recast: اشتباه زبان‌آموز رو بدون ارائه توضیح و کامنت اصلاح می‌کنیم.
• Elicitation: بدون ارائه توضیح، سعی می‌کنیم زبان‌آموز رو وادار کنیم اشتباهش رو اصلاح کنه.
• Clarification Request: از زبان‌آموزان سؤال بپرسیم تا توضیح بیشتری ارائه بدهند و صحبت‌های خودشون رو واضح‌تر کنند.
• Metalinguistic Feedback: با آگاهی‌دادن درباره ساختار صحیح جمله، از زبان‌آموز خواسته میشه که اشتباه خودش رو اصلاح کنه.
• Explicit Correction: به صورت مستقیم و صریح، اشتباه زبان‌آموز و شکل درست اون رو بیان می‌کنیم.
• Repetition: خطاها رو با بالا و پایین کردن لحن، برای زبان‌آموز تکرار می‌کنیم تا به اشتباه خودش پی ببره.

Supportive Feedback:

دیگر بحثی که مطرح است Supportive Feedback ها هستند که به Praise و Encouragement مربوط می‌شود؛ اما نباید چنین برداشت کنیم که لزوماً گفتن Good, Very Good, Great و کلماتی از این دست، motivating و خوب هستند.

در مورد Supportive Feedback باید توجه داشته باشیم که چه زمانی و به چه شکل فیدبک بدهیم. مثلاً اگر من در بازخورد از Good, Great, یا Excellent استفاده کنم، دانش‌آموز باید حتماً دلیل Praiseشدن و Encouragement صورت‌گرفته را بداند. به این نوع فیدبک Work specific feedback گفته می‌شود که در آن دلیل Praise یا Encouragement -که بسیار مهم است- برای دانش‌آموز مشخص می‌شود.

چگونه فیدبک مؤثر داشته باشیم؟

1. به انواع فیدبک ها توجه کنیم (On the spot-Late) و بر اساس آن‌نوع فیدبک و هدف فعالیت (Accuracy or Fluency)، تصمیم بگیریم.
2. بهتر است که فیدبک توسط خود شما صورت پذیرد تا دانش‌آموزان دیگر. با این حال خوب است اگر شما از خود دانش‌آموزان بپرسید که دوست دارند چطور تصحیح شوند. (توسط خودشان Self-Correction / توسط دوستان،همکلاسی Peer Correction / توسط معلم Teacher Correction)
3.  بازخورد خود را به شیوه‌های مختلف ارائه دهید.
   • می‌توانید آنها را روی کاغذ بنویسید و به دانش‌آموز بدهید (Written Feedback)
   • با تن صدای مثبت به دانش‌آموز بگویید (Verbal Feedback)
   • از gestureها و زبان بدنتان برای نشان دادن اشتباه در جمله کمک بگیرید (Nonverbal Feedback)
   • می‌توانید در کنار هر دانش‌آموز بنشینید و اشتباهات آنها را بگویید و به سؤالات آنها پاسخ دهید (Individual Feedback).
4. مطمئن شوید که بازخورد شما کاملاً مشخص شده و دانش‌آموز متوجه اشتباهش شده باشد و سردرگم نباشد

وقتی به این فکر می‌کنیم که آیا ارور را تصحیح بکنیم یا نکنیم، فیدبک بدهیم یا ندهیم، باید توجه داشته باشیم که بطور کلی، منطق Error Correction این است که ما باید روی ارورهایی تمرکز کنیم که انتظار داریم زبان‌آموزانی در این سطح صحیح آنها را بدانند. اگر اروری که تصحیح می‌کنیم در حد انتظار این سطح نیست، نباید تصحیح بشود تا فهم correction ما برای آنها سخت یا غیرممکن نشود

اما باید دانست که بین Error و Mistake چه تفاوتی وجود دارد؟

Mistakes اشتباهاتی هستند که زبان‌آموز قانون را می‌داند، اما آن اشتباه سهواً ایجاد شده؛ اما در مورد زبان‌آموز قانون را نمی‌داند و ندانسته انجام داده است.

Mistakeهای زبان‌آموزان به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. Slips: اشتباهاتی هستند که بچه‌ها خودشان می‌توانند تصحیح بکنند و نیازی ندارد که ما تصحیح کنیم.
   • مثال: وقتی می‌گویند “My father go to work” آنها کاملا آگاه هستند که باید از goes استفاده کنند و go را به اشتباه گفته‌اند.
2. یک دسته‌ای از اشتباهات هستند که بچه‌ها خودشان نمی‌توانند تصحیح بکنند و نیاز به توضیح دارد. (که تمرکز معلم به‌روی این دسته است)
3. Attempts: زمانی که زبان‌آموز سعی می‌کند چیزی را بگویدT ولی هنوز شکل صحیح آن را نمی‌داند و یا به او آموزش داده نشده است.

به‌صورت کلی دو دلیل عمده وجود دارد که بچه‌ها ارور دارند:

1. علت اول منابع L1 interference و یا همان دخالت زبان مادری است که باعث ارور می‌شود.
2. علت دوم ارورهایی هستند که Developmental Errors نام دارند.
   • مثال: وقتی زبان‌آموزان فعل go را یاد می‌گیرند، و از قبل work یا study را یاد گرفته‌اند و می‌دانند که گذشته‌ی آنها worked/studied است، حالا go را هم می‌گویند goed. این ارور نباید بعنوان یک اشتباه مشکل‌ساز تلقی بشه؛ بالعکس این خطا نشانه‌ای از یادگیری است که نشان می‌دهد بچه‌ها مفهوم Past Tense با ed را یاد گرفته‌اند که goed را می‌سازند و بعد فرم Irregular که went هست را یاد می‌گیرند.

حال می‌خواهیم به چند سؤال کلی اما مهم که باید در زمان Feedback & Error Correction در نظر بگیریم بپردازیم:

? What to Correct

اولین سؤال این است که چه چیزی را باید تصحیح کنیم؟ در ابتدا باید دید اشتباه رخ‌داده error بوده و یا slip. اگر ارور بوده، باید دید کدام یک از این ارورها نیاز به تصحیح دارد. اگر بخواهیم روی هر اروری که بچه‌ها انجام می‌دهند کار کنیم، هم آنها دلسرد می‌شوند و هم با کمود وقت مواجه می‌شویم. ما باید انتخاب کنیم و ببینیم از بین آن ارورها روی کدامشان باید تمرکز کنیم.

بر چه اساس انتخاب میکنیم؟ به عنوان مثال هدف درس روی collocation و یا future tense بوده است. اگر بچه‌ها در ساختن زمان آینده مشکل دارند، روی این موضوع فیدبک می‌دهیم. یا اگر جمله‌ای که گفته‌اند باعث شده است که کلا آن معنی و ارتباط به درستی برقرار نشده باشد ، فقط روی این موضوع فیدبک می‌دهیم.

? When & How to Correct 

اولین کاری که ما به‌ عنوان معلم باید انجام دهیم این است که فرق بین Accuracy و Fluency را در نظر بگیریم.

وقتی که تمرکزمان روی Accuracy هست بچه‌ها باید گرامر، لغت، و یا تلفظ خاصی که درس داده‌ایم را درست استفاده کنند؛ و معمولاً باید Online correction یا  On the spot correction داشته باشیم و همان لحظه فیدبک بدهیم.

اما وقتی که تمرکز روی Fluency هست بیشتر روی content که بچه‌ها تولید می کنند تمرکز داریم؛ که باید Offline correction یا Late feedback داشته باشیم. هر چقدر ما دیرتر مداخله کنیم و فیدبک بدهیم، به دلیل اینکه بچه‌ها communication و تولید زبانی را ادامه می‌دهند برای آنها مفیدتر است. می‌توانیم ارورها را یادداشت کنیم و در اخر فعالیت فیدبک بدهیم.

نکته‌ی مهم: گاهی اوقات که معلم نقش back seat role را می‌گیرد و به بچه‌ها اجازه می‌دهد صحبت کنند و در پایان فیدبک بدهد، برخی زبان‌آموزان با این رفتار احساس راحتی نمی‌کنند. در چنین مواردی می‌توانیم به آنها Gentle Correction بدهیم. مثلاً جملات آنها را reformulate کنیم و یا با gestures به آنها بفهمانیم که کدام قسمت نادرست است و باید تصحیح کنند.

Who Corrects? and Who should be Corrected?

ما سه نوع Correction داریم:

1. Teacher Correction: معمولا انتظار می‌رود که معلم اشتباهات را تصحیح کند.
2. Self-Correction: خودشان خودشان را تصحیح کنند که معمولا ارور نیست و slip داریم.
3. Peer Correction: دوستان و یا همکلاسی‌ها کمک کنند و تصحیح‌شان کنند.

همان‌طور که گفته شد، بهتر است از قبل از زبان‌آموزان بپرسیم دوست دارند چگونه تصحیح بشوند و کدام یک را ترجیح میدهند.

همچنین پیش‌تر گفته شد که تمام ارور‌ها را نباید تصحیح کرد چرا که با این کار باعث می‌شویم زبان‌آموزان علاقه و اعتمادبه‌نفس خودشان را از دست بدهند و در فعالیت‌های بعدی مشارکت لازم را نداشته باشند؛ پس با تمرکز بر هدف فعالیت (Accuracy/Fluency) ارور‌ها را تصحیح کنید.

امیدواریم این قسمت برای شما مفید واقع شده باشد.

لطفاً نظرات خود را با ما در میان بگذارید همچنین از تجربه خود در کلاس‌ها بگویید که ترجیح زبان‌آموزان به کدام یک از روش‌های Correction است؟

گرد آورنده یونس میرزایی – مدرس دوره های بزرگسالان و IELTS

آموزشگاه زبانهای خارجی ملل