تاثییر بازی بر شکل گیری و رشد شخصیت کودک :

بازی موجب شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت در کودکان می شود .

بازی، هرگونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفمند است که به صورت فردی یا گروهی، انجام می شود و موجبات شادی و یا گاهی احساس شکست و نیز برآورده شدن نیازهای کودک و یا ناکامی او را فراهم می آورد . صفات بارز کودکان از جمله تمایل به فرمان دادن یا فرمان بردن، تهاجم یا تسلیم، اجتماعی یا منزوی بودن و همچنین احساسات دوستانه یا خصمانه، افسردگی و یا شادی از طریق بازی مشخص میشوند. به تعبیری کودکان، امیال وخواسته ها و آرزوهای خود را از طریق بازی نشان می‌دهند. بازی، موجب رشد عاطفی، اجتماعی، جسمانی و ذهنی کودک نیز می شد.
بازی – چه بازی های پرتحرک و چه بازی های فکری- همیشه بهترین فعالیت طبیعی برای هر کودک بوده است. در جریان بازی، نیروهای روحی و جسمی کودک؛ یعنی دقت، توجهه، حافظه، تخیل، نظم و ترتیب، چالاکی، مهارت، قدرت جسمانی و… رشد می یابند و علاوه بر اینها، بازی برای کودک، محرک و انگیزه ای می شود در جهت کسب تجارب اجتماعی. کودک به طور طبیعی با بازی «خود» را بیان می کند. کودک با بازی کردن، موقعیتی را به دست می آورد تا احساسات و مشکلات خود را عرضه کند و به عبارت دیگر، ابراز وجود نماید. یاد می گیرد که کمک کند و کمک بگیرد. لازم به یاد آوری است که لزوما برای بازی مفید به وسایل گرانقیمت نیازی نیست. پدران و مادران باید توجه داشته باشند که در مراحل مختلف بازی، روش های گوناگونی اتخاذ گردد و نیز همیشه به یاد داشته باشند که باید به کودک امکاناتی بدهند که آزادانه و مبتکرانه فعالیت نماید تا استعدادهای نهفته اش به درستی شکوفا گردد. تنها در این صورت است که بازی می تواند باعث انگیزش، نشاط، فعالیت، ابتکار و خلاقیت در کودکان شود. .
اگرچه بازی در ابعاد مختلف روحی و جسمی موجب رشد کودکان می شود، اما بسیاری از والدین و حتی مربیان توجه کافی به نقش تعیین کننده بازی ندارند و در موقع لزوم، با کودکان همراهی نمی کنند. در ذیل به اختصار به برخی از تاثیرات مثبت بازی بر رشد کودک اشاره می کنیم.

رشد عاطفی:

بازی، در رشد عاطفی کودک نقش مثبتی ایفا می‌کند و نیاز به تعامل، یادگیری، برتری جویی و بروز احساسات و عواطف، ترس و تردیدها و برو‌نگری را در کودک ارتقاء می‌دهد.

رشد اجتماعی:

بازی، رشد اجتماعی کودکان را تسریع می کند و موجب شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت، همکاری، همدلی و مشارکت و ارتباط کودک با محیط بیرون، می‌گردد. همچنین بازی موجب همانندسازی با بزرگترها شده و کمک می‌کند که کودک، شکست و پیروزی را در حد خود بطور واقعی تجربه کند. بازی به دلیل تحرک در برخی از اشکال خود در رشد جسمی کودک موثر بوده و باعث هماهنگی دستگاه‌ها و اعضای بدن و تقویت حواس کودک و توانمندی فکری و بدنی او می‌شود.

رشد ذهنی:

بازی، تفکر، دوراندیشی و رفتار هوشمندانه را تقویت می کند و نقش آن در رشد ذهنی کودک انکارناپذیر است. امروزه یادگیری بهتر زبان و رشد هوشی و تفکر کودک از طریق بازی به اثبات رسیده است. آنچه که از بازی‌های فکری مخصوصاً «کاربرد آن در فلسفه و کودک» مورد نظر است، نقش بازی در رشد ذهنی کودک است که با استفاده از ابزارهای مورد نظر (اسباب‌بازی، داستان، فیلم، کارتون، عکس…) به ارتقاء رشد فکری او کمک می‌کند .

مراحل پیشرفت بازی در کودکان:

با بررسی مراحل رشد کودک می‌توان متناسب با سن کودک بازی‌هایی برای آنها طراحی کرد که با اجرای آن، کودکان از توانایی‌های مناسبی برخوردار ‌شوند. بدیهی است که هرکودکی این مراحل را با توجه به ویژگی‌های ذهنی ـ جسمی خود طی می‌کند ولی رشد کافی به معنای کسب و تسلط بر مهارت‌ها و توانایی‌هایی است که کودک در بزرگسالی به آنها احتیاج دارد و پیشرفت در آن، بوسیله بازی صورت می‌گیرد: که این مهارت‌ها را کودک در طی مراحل زندگیش از بدو تولد تا سنین ابتدایی ورود به دبستان می‌گذراند.
بازی های کودکان در روند رشد و تکامل تغییر می کند. در واقع، بازی‌های او، از شکل جسمی و عاطفی خارج شده و از پشتوانه اندیشه و خلاقیت برخوردار می شود. البته لازم به ذکر است بازی‌های جسمی، زمینه ‌‌ساز بازی‌های ذهنی در کودک هستند.

اثر بازی بر جسم کودکان:

بازی هایی که با فعالیت همراه هستند در جهت تکامل و رشد عضلانی کودک و ورزش دادن قسمت های مختلف بدن، از اهمیت و ارزش زیادی برخوردارند. بازی های پرتحرک مانند توپ بازی، گرگم به هوا و همه بازی های حرکتی دیگر، هم انرژی اضافی کودک را تخلیه می کند و هم عضلات و استخوان های او را تقویت می کند. انرژی اضافی اگر از طریق صحیح مصرف نگردد و سرکوب و ذخیره شود، کودک را ناآرام، عصبی و بدخلق می کند.

اثر بازی بر روان کودکان:

صداقت و صراحت کودکان، واقعا بی نظیر است. کودک به وسیله بازی، فرصت می یابد که احساسات خود را هدفدار ابراز نماید. کودک می تواند احساساتی از قبیل ترس، رنجش، نگرانی و اضطراب، شادی و غم ، خشم و نفرت و…  را آشکار کرده وخود را آن طور که دوست دارد در قالب شخصیت های دلخواهش بیان نماید و رضایت و رنجش های درونی خود را نیز از بین ببرد.

اثر تربیتی بازی:

همانطور که پیش از این گفتیم، بازی، بدل زندگی است و ضمن بازی، شخصیت واقعی کودکان، شکل می گیرد و دگرگونی های قابل توجه در روحیات وی روی می دهد که همه اینها گذر به مرحله عالی تر رشد و پیشرفت را برای کودک تدارک می بیند و از اینجا است که می شود با استفاده از امکانات تربیتی بازی، کودک را در مسیر صحیح انتخاب راه و روش زندگی قرار داد.

اثر اجتماعی بازی:

کودک از طریق بازی می آموزد که چطور –غیر از خانواده – یعنی با افراد بیگانه، روابط اجتماعی برقرار کند و چطور مشکلات و مسائل ناشی از این نوع روابط را حل کند و تطابق اجتماعی را فراگیرد.
امروزه حتی آموزش های درسی را از طریق بازی به کودکان می آموزند. به عبارتی، در کنار آموزش های مستقیم، کودک از طریق بازی با انواع مختلف اسباب بازی، موفق به آموزش و شناخت رنگ ها، شکل ها، اندازه ها، اجناس و اشیا ء و اهمیت آنها می شود. بازی به کودک کمک می کند تا دنیایی را که در آن زندگی می کند؛ بشناسد، بفهمد، لمس و حس و بالاخره کنترل کند و میان واقعیت و خیال تفاوت قائل شود.
تاثیر اخلاقی بازی
کودک در جریان بازی یاد می گیرد که، چه چیز خوب است و چه چیز بد است. کودک درمی یابد که اگر بخواهد در بازی یک فرد قابل قبول به حساب آید، باید صادق، امین، عادل، منضبط، حقیقت طلب و درستکار و مسلط به خود و … باشد.

انواع بازی های مورد علاقه کودکان:

الف: بازی های انفرادی مورد دلخواه کودکان که نظم و قاعده خاصی ندارد: این نوع بازی ها، فی البداهه توسط خود کودک بطور ذهنی تنظیم و اجرا می شود. زمان بازی در ختیار کودک است. در این بازی ها کودک مطابق میل خود سرگرم می شود و به گاه خستگی، بازی را رها می کند. در این بازی ها معمولاً کودک سعی می کند به صورت انفرادی و خود را به نوعی سرگرم نماید. مثلاً به جمع آوری اشیاء خاصی مانند صدف، سنگ، تمبر و … می پردازد و آنها را در یک مجموعه نگهداری می نماید. او از این طریق می خواهد احساسات مالکیت جویانه و تعلق خاطر خود را نسبت به یک یا چند چیز، به صورت علنی جامه عمل بپوشاند.
ب: بازی های نمایشی و هیجان انگیز: این گونه بازی ها، با الگوبرداری از نقش بزرگترها و همانند سازی با آنها به توانایی های کودک می افزاید تا از تنگناها و محدودیت هایی که «دنیای واقعیت ها» به او تحمیل می کند؛ بگریزد. این بازی ها کودک را قادر می سازد تا در عالم بازی به آرزوهای خود را جامه عمل بپوشاند و همچنین به او فرصت می دهد تا خود را از دام بدخلقی برهاند و بر موقعیت هایی که در زندگی واقعی، او را آزار می دهند، فائق آید. بازی های نمایشی، فرهنگ جامعه کودک را منعکس می نماید.
ج: بازی های خیالی: این نوع بازی ها بیشتر با تخیل و تفکر کودکان ارتباط دارد. نقشی که کودک در حین بازی های خیالی خود، ایفا می نماید برای او بسیار هیجان انگیزتر و جالب تر از زندگی واقعی می تواند جلوه کند. در این بازی ها شاید کودکان از کارتون ها و فیلم های کودکان الگو برداری کنند.
ت: بازی های مبتکرانه و خلاقانه: نقش بزرگترها در سوق دادن بچه ها به تفکر خلاقانه در نقش همبازی بسیار تعیین کننده است. با کمی همکاری با کودک به او کمک می کنیم که به تخیلات خود شکل واقعی می بخشد و قدرت خلاق خویش را به سوی رشد و تکامل رهنمون سازد. در این نوع از بازی ها، کودک می تواند به وسیله خلاقیت های ذهنی خود از حداقل امکانات موجود دنیای بیرونی، حداکثر استفاده را ببرد. بازی های خلاقانه، می تواند شامل این موارد باشد: ابداع، ابتکار و اختراع، طراحی، نقاشی، مجسمه سازی، نواختن قطعات موسیقی یا آواز خواندن و….

تنوع در بازی های کودکان:

کودکان نیز مانند بزرگترها هر یک توان خاصی دارد – چه به لحاظ جسمی و چه به لحاظ روانی – در بازی های کودکان، خصیصه ای به نام تنوع، بسیار مشاهده می شود. کودکان زود دل می بندند و زود هم فراموش می کنند. این موضوع کاملاً بارز است که همه کودکان به یک روش و نوع، بازی نمی کنند. تنوع در بازی های کودکان می تواند ناشی از این علل باشد:
تفاوت های فردی، درجه تندرستی و سلامتی، سطح رشد جسمی حرکتی، میزان بهره هوشی، نوع جنسیت، نوع محیطی که در آن پرورش یافته اند، وضعیت اجتماعی و اقتصادی عامل جغرافیایی، میزان اوقات فراغت و وضعیت وسایل و امکانات بازی.

وظایف والدین در مورد بازی کودکان:

برای هر پدر و مادری و به طور کل برای هر فردی که به نوعی با کودکان سروکار دارد دانستن و رعایت نکاتی چند که در مورد بازی های کودکان است لازم و ضروری به نظر می آید.
۱- به بازی بچه ها اهمیت دهید. چرا که تمام زندگی کودک در بازی شکل واقعی به خود می پذیرد.
۲-توجه داشته باشند که تجارب زندگی کودک از طریق بازی صورت می گیرد.
۳- کودک از طریق بازی مهارت های شخصی، اجتماعی، اقتصادی و … را کسب و تجربه می نماید.
۴- بازی برای کودک به منزله کار محسوب می شود و کار برای او به منزله بازی.
۵- بازی در کودکان موجب رشد و تحول می شود.
۶- کودکان از طریق بازی، خلاقیت های خویش را شکوفا می سازند.
۷- بازی عاملی مهم و مؤثر در رشد و شکوفایی استعدادهای کودک به شمار می رود.
۸- بازی در تربیت احساسات کودک تأثیر بسزایی دارد.
۹- بازی به کودکان امکان می دهد که نسبت به افراد محیط جهان و طبیعت پیرامون خود شناخت کافی پیدا کنند.
۱۰- بازی منبع غنی آموزشی برای کودک به حساب می آید.
در پایان به این نکته اشاره کنم که برخی از اولیاء نسبت به بازی فرزندانشان هیچ گونه علاقه ای نشان نمی دهند. برخی دیگر تنها به خرید اسباب بازی های زیاد اکتفا می کنند و بعضی نیز بیش از اندازه در بازی های آنها دخالت می نمایند و امکان نمی دهند که کودک خود مسائل بازی را حل و فصل نماید. این گونه والدین کودک را ناگزیر می سازند که تنها حرف شنوی بزرگترها و مقلد باشد. در واقع این اولیای کودک هستند که بازی می کنند و نه خود او. به عبارت دیگر باید با هر کسی با زبان قابل فهم او سخن بگوییم.

نویسنده و گردآورنده نسترن منیری – مدرس دوره های کودکان

آموزشگاه زبانهای خارجی ملل